Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi:
NGƯỜI ĐÀN BÀ TÓC TRẮNG
(Nguyễn Quang Thiều)
(Nhân vật xưng tôi đi đám ma bà Nhim về, đây là đám ma đặc biệt khi không có điếu văn. “Tôi” nghĩ về cuộc đời của bà Nhim, người bán cao gia truyền nổi tiếng trong vùng, đôi mắt bà trong và lạnh như nước giếng khơi. Bà đã nhận nuôi một cô bé mồ côi tên Nhút, sau bà đổi tên là Gừng. Gừng lớn lên, đi chợ, vô tình gặp Mô và yêu Mô. Phát hiện ra Gừng có quả thị, gương bà Nhim cay nghiến, nguyền rủa là hư đốn, là đĩ)
Gừng cầm lấy gương nhỏ đưa lên. Lần đầu tiên cô được nhìn thấy gương mặt mình. Gừng đỏ mặt. Cô vội ấp chiếc gương vào ngực. Cô nhìn sang Mô thẹn thùng nói:
– Gớm xóc chết người ta mà cứ bảo êm.
Buổi chiều Gừng ra bờ giếng. Cô kín đáo lấy chiếc gương nhỏ ra soi. Cô vừa ngỡ ngàng, vừa thích thú với gương mặt mình trong gương. Cô cười. Cô bĩu môi. Cô chun mũi. Cô thì thầm trò chuyện với chính mình. Bỗng giật mình nhận thấy sau gương mặt mình trong gương có một gương mặt khác, một gương mặt già quăn queo, tóc bạc trắng. Cô hoảng hốt quay lại, bà Nhim đang đứng nhìn cô. Cô sợ hãi giấu chiếc gương sau lưng.
– Hừ thật không ngờ. Đồ ăn xin ăn mày mà cũng ngắm vuốt. Con gái soi gương trộm là đồ lẳng lơ. Mày đưa cái gương đây. Đưa!
Vừa nói bà vừa sấn tới giằng chiếc gương. Gừng không hề chống cự. Chưa bao giờ trong đời cô có ý thức chống cự người khác. Bà Nhim ném mạnh chiếc gương xuống nền gạch lát bên bờ giếng.
Chiếc gương vỡ vụn.
– Đồ gian dối – Bà Nhim chì chiết – Tao đưa tiền cho mày đi chợ. Mày bớt gạo, bớt muối để mua gương.
Mày không nhớ mày là kẻ đầu đường xó chợ ngửa tay xin ăn à. Tao cấm mày không được ăn uống gì cả ba ngày để trừ vào tiền mày mua gương. Nhớ chưa.
– Bà! Gừng kêu lên. Giọng cô đầy nước mắt – Cháu không lấy tiền của bà.
– Mày có của riêng chắc?
– Người ta cho cháu.
Bà Nhim mở to mắt nhìn cô. Bao nhiêu năm nay bà đinh ninh rằng Gừng không biết ai ngoài bà. Bà là người không hề thân thiện với ai, và bà cũng không muốn cho Gừng thân thiện với ai. – À ra thế. Mày đã biết theo trai rồi đấy. Từ nay mày không được bước ra khỏi nhà. Nói rồi bà bước đi. Gừng nấc lên.
(Lược: Gừng và Mô yêu nhau, cô người có thai)
Cái thai trong bụng cô ngày một lớn dần lên. Cô cố ém giữ cũng không giấu được bà Nhim. Một bữa ngồi ăn cơm bà nhận ra điều đó. Bà bỏ bát xuống mâm nhìn cô chằm chằm và nói:
– Bụng mày làm sao thế kia? Đứng dậy tao xem.
Gừng ngừng ăn. Cô ngồi im không nói:
– Đứng dậy – Bà Nhim thét lên.
Gừng nhìn bà rồi chống tay từ từ đứng dậy. Bà Nhim bước lại gần cô. Cô như một con chim đã kiệt sức trước một con mèo già. Con mèo bước những bước ma mãnh đến trước cô. Con mèo đưa bàn chân đầy móng cứng đặt lên lưng con chim bé bỏng. Con chim nằm ép xuống đất run rẩy.
– Giỏi thật. Gái không chồng mà chửa thì giỏi thật. Nhưng mày đã làm nhơ bẩn nhà tao. Sự nhơ bẩn ấy đã giết tao.
Nói đến đó bà Nhim bật khóc. Lần đầu tiên trong những tháng năm sống với bà Nhim, Gừng thấy bà khóc. Bao nhiêu sự sợ hãi và căm ghét bỗng tan biến trong cô. Giờ đây cô hoang mang trước tiếng khóc của bà. Cô bỗng thấy thương bà và cô oà khóc theo. Một lúc sau bà Nhim thôi khóc. Bà lấy vạt áo lau nước mắt. Bà vào nhà thắp ngọn đèn dầu và lọm cọm trèo từng bậc thang lên cái gác xép làm bằng những cây tre đực già đen bóng. Bà lôi một chiếc bình sứ nhỏ từ trong hòm ra. Bà giữ chặt cái bình sứ trong tay và ngồi bệt xuống sàn gác mà thở.
(Lược một đoạn: Bà Nhim kể cho Gừng nghe lấy chồng từ 12 tuổi, chồng chết, người nhà chết, bố chồng nhiều lần định xâm hại không thành, bố chồng chết. Trước khi chết ông dặn thờ cúng nhà chồng, không để ai động chạm vào thân thể là có tội với tổ tiên họ Vũ. Ông ông bố chồng bắt bà uống thuốc khiến tóc trắng từ đó. Bà Nhim bắt Gừng uống thuốc phá thai, tình mẫu tử trỗi dạy, cô đã bỏ chạy. Bà Nhim căm hận, gào thét trong đau đớn)
– Vào một buổi chiều, Gừng quay lại ngôi nhà khi nghe tin bà Nhím ốm nặng. Bàn chân Gừng run lên khi cô bước vào đến chiếc sân gạch quen thuộc. Gió chiều thổi những đám lá khô dạt từ góc sân này đến góc sân kia. Tiếng lá khô lăn sân gạch nghe như tiếng một bầy trẻ con đang xao xác gọi mẹ, Gừng bước từng bước một đến chiếc giường nơi bà Nhim nằm. Ngôi nhà tối lạnh và xông lên mùi ẩm mốc của vôi tường đã quá cũ. Chỉ có một vệt sáng duy nhất của nắng chiều chiều qua ô cửa nhỏ vào nhà. Bà Nhim nằm như một tàu chuối khô trên giường. Mái tóc trắng đổ vung vãi.
– Bà ơi! Gừng run gọi. Hai bàn tay cô ấp lên ngực mình như sợ hãi – Bà, bà ơi.
Không có tiếng trả lời dù chỉ là một tiếng ú ớ, không một tiếng của mình và cả như một hơi thở. Chỉ có ngôi nhà im ắng và vệt nắng chiều đang nhợt nhạt dần dần. Gừng ngồi xuống mép giường và cầm lấy cánh tay bà. Cô cảm thấy tay bà như một cành củi cháy dở đã nguội lạnh. Một lát sau cô đứng dậy xuống bếp rửa nồi nấu cháo.
Sáng hôm sau đột nhiên bà Nhim tỉnh hẳn tựa như người ngủ dậy thường ngày. Gừng gọi bà,. Bà nhìn cô một lúc lâu rồi thì thào.
– Con đỡ bà ngồi dậy một chút.
Gừng đỡ bà ngồi dậy. Cô để bà dựa vào lòng mình.
– Con xin lỗi bà. Con bỏ bà đau ốm thế này – Nói thế rồi cô khóc.
– Con trốn… đi… như thế… là … đúng. Nếu không… thì … Nói đến đó bà Nhim thở hổn hển – Bây giờ con mở cái hòm gỗ kia… lấy cho bà… bộ … quần áo… trắng.
Gừng đỡ bà nằm xuống và lấy bộ quần áo bằng lụa trắng.
– Con thay quần áo cho bà.
Gừng khẽ khàng cởi bộ quần áo cũ bằng vải đen và mặc cho bà bộ quần áo lụa trắng mà lần đầu tiên cô nhìn thấy. Tấm thân bà Nhim mỏng như một tờ giấy và trắng như thạch cao.
– Con ơi! Chợt bà Nhim gọi Gừng – Con sống với ta từng ấy năm nhưng con không biết gì về ta cả. Ở đây, cái làng Chùa này cũng chẳng ai biết rõ về ta. Trước kia, ta cũng là một cô gái như con. Ta được ăn học và thạo việc gia đình. Nhưng gia đình ta đã gả chồng cho ta khi ta chưa hiểu biết gì về cuộc đời cả. Ta có chồng, nhưng thực ra ta vẫn là người đàn bà trinh tiết. Chồng ta là người ốm yếu và bệnh tật. […]
Bà Nhim chợt ngừng nói. Đôi mắt bà mở to, tưởng chỉ thêm một chút nữa là đỗi mắt ấy vỡ tung ra. Đôi mắt đục trắng của bà nhoè ướt.
– Và… sau khi uống thứ thuốc đó vào người, ta không còn là ta nữa. Tóc ta cứ thế mà đổ trắng, nhưng không hề rụng. Ta dần dần mất đi tính nết của một người đàn bà. Nhìn thấy đàn ông ta kinh tởm, nhìn thấy đàn bà ta căm ghét. Ta cũng không hiểu tại sao ta lại cho con ở lại với ta. Nhưng đúng là ta đã nhìn thấy đôi mắt con hôm ấy, đôi mắt mà không một ai trong gia đình nhà chồng ta có được. Mãi sau này ta mới hiểu được nỗi đau của ta… vì thế mà ta đã trút lòng đau khổ và căm thù người khác vào con. Khi con có chửa thì nỗi bất hạnh, đau thương của đời ta cào xé hơn bao giờ hết. Ta đã quyết định giết con… con ơi, thật đấy… ta định giết con thật đấy.
Bà Nhim bật khóc. Bà khóc như một đứa trẻ.
Gừng cũng oà khóc theo. Lúc này cô thấy bà Nhim như bà cô. Trong ký ức xa vời và buồn bã của cô hiện về hình ảnh người bà nhân hậu và tội nghiệp. Khi bà Nhim ngừng khóc thì cũng là lúc bà tắt thở.
Gừng gào thét gọi bà. Tiếng cô dội lên trong ngôi nhà âm u và ẩm mốc. Ngoài sân gió thổi mạnh. Tiếng lá khô lăn trên sân gạch như tiếng trẻ con xào xạc gọi mẹ.
Làng Chùa – Hà Đông, 3/1990
Câu 1. Xác định ngôi kể của truyện.
Câu 2. Tìm những chi tiết miêu tả số phận bất hạnh của bà Nhim.
Câu 3. Phân tích sự giống nhau và khác nhau về số phận của nhân vật Gừng và bà Nhim.
Câu 4. Tại sao bà Nhim luôn dùng những lời đay nghiến, chì chiết Gừng? Qua đó, em thấy bà Nhim là người như thế nào?
Câu 5. Phân tích thông điệp, ý nghĩa của truyện qua phần kết thúc? Theo em thông điệp có tác động như thế nào đối với mọi người về nhận thức, về thái độ trước cuộc đời?
